Адыгэ лъэпкъыр зыгъэдэхэрэ пшъашъ

Хьадпэшъо Маринэ Москва щапIугъ, щеджагъ, ащ дэт лицееу N 1530-р къыухыгъ. «Сэ сымосквичкэпын фае, сыда пIомэ сыкъэхъун зэхъум сянэ тиIахьылхэр зыщыпсэухэрэ Адыгеим къакIуи, Краснодар сыкъыщыхъугъ», - еIо пшъа­шъэм.

Маринэ ятэ дзэ къулыкъушI, янэ врач-кардиолог. Ныбжьы­кIэхэр къэзэрэщэхи Москва зэ­кIэм кIожьыгъагъэх. Ятэ ащ къулыкъу щихьынэу агъэкIо­гъагъ. Ау, ыпшъэкIэ къызэрэс­Iуа­гъэу, Маринэ Краснодар къыщыхъугъ. Москва щапIугъэ пшъашъэр адыгабзэкIэ дэгъоу мэгущыIэ, адыгэхэм афэгъэхьы­гъэу ышIэрэр бэ. Ежь янэ-ятэ­хэр къызыхэкIыгъэхэ за­къо­хэр арэп, Урысыем иси, ду­наим тети - адыгэу щыIэм зэкIэми зы гупшысэ яIэн фаеу Маринэ елъытэ. Пшъашэм се­дэIушъ, сегупшысэ - «чыжьэу ущыIэу упсэу зыхъукIэ, лъэпкъым уфэзэщы, ухэс зыхъукIэ еплъэгъулIэу пшIомытэрэ­зы­щтыри фэогъэгъу». Ари Iофым къыхахьэнкIи хъун, ау ­Маринэ Адыгеим исыгъэми, джы зыте­тым фэдэщтгъагъэ къыс­шIошIы.

Пшъашъэр Лондон зэкIом апэ­рэмкIэ адыгэу дэсхэм акIэ­упчIагъ, заIуигъэкIагъ. Ахэм яна­хьыбэр Тыркуем къикIыгъэу къычIэкIыгъ, Къэбэртэе-Бэлъкъарым щыщхэу Лондон щы­псэухэрэри къыгъотыгъэх.

НыбжьыкIэхэм ахэтэу нэ­мыкI къэралыгъохэм къары­кIыгъэхэм нэIуасэ зафашIыхэ зыхъукIэ, «мыр Урысыем къи­кIыгъ, ау урысэп» аIо иныбджэ­гъухэм. Сыда пIомэ гущыIэу Russia-м IэкIыбым щыIэхэм лъэпкъыри къырагъэкIы. «Адэ хэт?» заIокIэ, ипшъэшъэгъухэм къаIуатэу къырагъажьэ Урысы­ем къызэрикIырэр, ау зэрэмыурысыр, ащ пыдзагъэу къэбар кIыхьэу ежь Маринэ адыгэ­хэм афэгъэхьыгъэу къафи­Iо­тагъэр къыкIаIо­ты­кIыжьэу къырагъажьэ. Ар щхэным нэсыжьэу бэрэ къы­хэкIы.

Дунаим тет ныб­жьыкIэр къы­зэкIо­лIэрэ Лондонэу уни­верситет «къэлэ псау» зыхэтым Ма­ринэ фэдэ ныбжьыкIэ бэрэ ущыIукIэщтэп. Лъэпкъ зэхэкIо­кIэгъабэм ежь илъэпкъ тарихъи, зыщыщи зымышIэхэрэр ахэбгъотэщт. Маринэ фэдэу къы­зыхэкIыгъэр щымыгъупшэу, ар цIыфхэм дахэкIэ аригъэшIэнэу пылъэу бэп узыIукIэщтыр. Пшъа­шъэм седэIушъ, сэгъэшIагъо - «мыщ фэдэхэри бэп, ау щыIэх» сыгукIэ сэIо.

Мы аужырэ илъэсхэм къалэм дэс сабыеу адыгабзэкIэ гу­щыIэрэр зыфэдэ къэмыхъугъэ хъугъэ-шIа­гъэу тэлъытэ, янэ-ятэ­хэм лъэпкъым илIы­хъужъхэу тяплъы. Зя­нэ-зятэхэм мэфэ реным адимысэу къэлэ­шхом щапIугъэ пшъа­шъэм иадыгабзэ ары зыкIэзгъэ­шIагъо­рэр. Шъыпкъэ, гъэмэфэ гъэ­псэфыгъор къуа­джэм щигъакIощтыгъ, янэжъ-ятэжъхэм адыгабзэкIэ адэгущы­Iэныр икIэсагъ. Ау къэлэ бла­гъэм къикIырэ кIэлэцIыкIухэу чылэм зыгъэпсэфыгъор щызы­гъа­кIохэрэм бэп къахэкIырэр иныдэлъфыбзэ ышIэу.

- Москва сымыадыгэу сызэплъыжьэу къыщыхэкIыгъэп, - еIо пшъашъэм. - Сыда пIомэ сыцIыкIу дэдэу адыгэ кIэлэцIыкIухэм апае зэхащэгъэ къэшъокIо ансамблэу «Адыгэхэр» зыфиIоу Тутэ Зауррэ Къэ­бэртэе Эммэрэ зэхаща­гъэм сянэ сыхитхэгъагъ. Ащ илъэс 11-рэ сыхэтыгъ. Къашъом узыщыщыр пщигъэгъупшэрэп. Ан­самблэм ихудожественнэ па­щэу Къэбэртэе Эммэ къа­шъом дакIоу адыгабзэкIэ тыгущыIэнми ынаIэ тетыгъ.

Сэнэхьатым икъыхэхынкIэ ныбжьыкIэхэм ны-тыхэр щысэ афэхъухэу бэрэ къыхэкIы. Ау МаринэкIэ ащ тетэу хъугъэп. Янэжъ Урысыем изаслуженнэ врач, яни а сэнэхьатым рэлажьэ, медицинэ шIэны­гъэ­хэмкIэ кандидат. Ежь пшъа­шъэми ицIыкIугъом ахэм щысэ атырихынэу фэягъ, ау еджапIэр къызеухым, нэмыкI шъыпкъэу сэнэхьат къыхихыгъ.

Лондон университетым уще­джэныр ахъщэм ылъэныкъокIэ Iоф къызэрыкIоп. Ащ гъэсэныгъэм исистеми нэмыкIэу щыгъэпсыгъ. Пшъашъэр ахэм зэряхъулIэрэмкIэ сеупчIы.

- О уиахъщэкIэ уеджэныр къины, ау сэ синасып къыхьыгъ университетым игранткIэ седжэнэу. Ар къызыфагъэ­шъуашэрэр ыпкIэ хэмылъэу еджэ. Грантыр къэпхьыным пае дэгъоу уеджэн, ащ къыдилъы­тэрэ пшъэрылъхэр зэкIэри бгъэ­цэкIэнхэ фае. Еджэныр инджы­лыз къэралыгъом баллхэмкIэ къыщалъытэ. Балл 70-м ехъу къэп­хьымэ, «дэгъу дэдэкIэ» уеджэу алъытэ. Мыщ ущеджэныр гъэшIэгъоны. Шъыпкъэ, сисэнэхьат хъулъфыгъэм нахь тегъэпсыхьагъэу аIоми, сэ сыгу рехьы. ГущыIэм пае, дунаим щагъэфедэрэ Iашэхэр зэдгъа­шIэхэ зэхъум лъэшэу сшIогъэ­шIэгъоныгъ, анахьэу непэрэ зао­хэм ащагъэфедэхэрэр ары. Заохэм якъежьакI, яуцужьыкI, зэуакIэм шапхъэу иIэхэр - ахэр зэкIэ гъэшIэгъоны.

Пшъашъэр къэлэшхом щапIу­гъэу, Лондон илъэс заулэ хъу­гъэу щэпсэуми, зыхэIэтыкIыгъэ иIэп, гъэкIэрэкIагъэу щы­гъыным рикIырэп. Зихэхъогъу пшъэшъэжъыем фэд, зиакъылкIэ бэмэ анэсырэ ныо цIыкIум фэогъадэ. Ежь къогъу цIыкIуми, гушхо иI. Ар зэмкIэ Черкеси­ем щыI, Эльбруси нэсышъ, дэ­кIуае, Мыекъуапэ икIэлэцIыкIу уни макIошъ, сабыйхэм шIу­хьаф­тынхэр аретых, ахэм къахэсы, адэджэгу, IэкIыбым къи­кIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм Мые­къуапэ щашIырэ унэми хэ­лажьэ, плакатэу «Зы псэ, зы бзэ, зы хабзэ» зытетхагъэр Мыекъуапэ щыгъэуцугъэнми дэ­лажьэ, хэлажьэ, Мыекъуапэ иныбжьыкIэхэр зэхэщэгъэнхэм, нахь зэпэблагъэ шIыгъэнхэм, адыгэ шэн-хабзэхэр зэрахьанхэм къыфэзыIэтырэ Iофтхьа­бзэхэм язэхэщэни ар кIэщакIо фэхъу. А зэпстэури зы пшъэ­шъэ псыгъо цIыкIум ыпшъэ ефэ.

Маринэ янэ-ятэхэм ащыщэу зыфэдэмкIэ сеупчIы.

- Сянэ сыфэд, - еIо ащ. - ЗэшыпхъуитIу тэхъушъ, сэ ся­нэ сыфэд, сшыпхъу тятэ фэд. Ахэр цIыф гупсэфых, Iофыгъоу къэтэджырэр бырсыр хэмылъэу зэшIуахы, рэхьатэу мэпсэух. Тэ ренэу зыгорэ къэтэугупшы­сы, ар зэшIотхыгъэми, нэмыкI къэхъу. Ащ фэдэ щыIакIэр ся­нэрэ сэрырэ къытэхьылъэ­кIы­рэп, тикIасэу а гъогум тырэкIо.

Маринэ янэу Ларисэ Моск­ва щыпсэурэ адыгэхэм лъэпкъ IофымкIэ анахь чанхэм ащыщ. Сыдми «адыгэ Iофым сыпылъ» ымыIоу, гъусэхэр иIэхэу бэ ышIэ­рэр. ГущыIэм пае, тилъэп­къэгъухэу егъэзыгъэ IофкIэ мыщ къэзыгъэзэжьыгъэхэм ащыщэу Пэнэхэс унэ щызышIыхэрэм адеIэн фаеу ­елъытэ, унэм шъхьаныгъупчъэу хэ­лъым зэкIэмэ афикъущт апчыр афещэфы. Мыекъуапэ щашIырэ унэми иIахь хешIыхьэ. Ежь Ла­рисэ кIэщакIо зыфэхъурэ проектхэр щыIэх. Ахэм тыдэ къикIыгъэ адыгэу Москва дэсыр зэхащэ, зэпэблагъэ ашIы. Москва изакъоп, ахэр Адыгеи­ми, Къэрэщэе-Щэрджэсми, Къэ­бэртэе-Бэлъкъарми анэсых. Орэавтопробег, орэкъушъхьэ­дэкIуай - зэкIэ адыгэм ыцIэ­кIэ зэхащэрэ пстэуми Ларисэ ахэт, апэ ит. Ипшъашъэу Маринэ ар ищысэтехыпI.

- Непэ ныбжьыкIэу зыми ымыгъэгумэкIэу щыIэр бэ, - еIо пшъашъэм. - Ахэр нахьыжъхэу лъэпкъ гумэкI зиIэ­хэм апэблэгъэнхэ фае. Къыз­хэкIыгъэхэ лъэпкъым фэгумэкI­хэу, ащ къыкIугъэ гъогум щы­гъуазэхэу, нэбгырэ пэпчъ зэрэадыгэр щымыгъупшэу псэу­мэ, лъэпкъыр щыIэщт, ыпэкIэ лъыкIотэщт.

Сихъу Гощнагъу
Адыгэ Макъ



 Илъэс заулэ ипэкIэ Маринэ, Ларисэ ыкIи Мэзкуу щыщ активистхэр аригъусэхэу къэзыгъэзэжьыгъэхэм я мафэ (01.08) ошъогум щыхагъэунэфыкIыгъагъ. Мин метыр заулэ зилъэгагъэ къохьлъатэу быбырэм парашотхэмкIэ Адыгэ ныпхэр аIыгъэхэу къепкIэгъагъэх.
  СэмэгумкIэ: Хьадпэшъо Ларисэ, Хьадпэшъо Маринэ








Iуашъхьэмафэ купыр 2014 илъэсым Адыгэ хэкум ишапсыгъэ лъыныкъом къыщрагъажьи кухэм арисхэу, Адыгэ ныпхэр аIыгъэу Iуашъхьэмафэ нэс къэкIуагъэх ытIанэ ахэр Iуашъхьэм дэкIоягъэх ыкIи ащ Адыгэ ныпыр щагъэIагъ.
 Хьадпэшъо Маринэ